Lipoedeem begrijpen: symptomen, oorzaken en behandeling

Lipoedeem is een chronische, progressieve aandoening van vetweefsel die vooral vrouwen treft en wordt gekenmerkt door een abnormale ophoping van vet in de onderbenen, heupen, dijen en soms ook in de armen.¹⁻⁵ Het kan soms lastig zijn om lipoedeem te onderscheiden van gewone obesitas, omdat de symptomen kunnen overlappen. Zo kenmerkt lipoedeem zich door een abnormale ophoping van onderhuids vet, vooral in het onderlichaam, en komt het vrijwel uitsluitend bij vrouwen voor. Dit verschil tussen de geslachten kan te wijten zijn aan hormonale invloeden of het feit dat artsen lipoedeem vaak verkeerd diagnosticeren als obesitas. Hierdoor worden mannen mogelijk ondergediagnosticeerd of zoeken ze minder snel hulp. Als een van de zeldzame vetweefselstoornissen vormt lipoedeem een aanzienlijke diagnostische en therapeutische uitdaging en heeft het impact op vrouwen wereldwijd. Ondiagnose en misverstanden kunnen leiden tot lichamelijk ongemak, pijn, verminderde mobiliteit en emotionele belasting.²⁻³, ⁵

Dit artikel heeft als doel een volledig overzicht te geven van lipoedeem, inclusief de symptomen, oorzaken, diagnose, bijbehorende aandoeningen en de nieuwste behandelstrategieën, met de nadruk op het belang van vroege herkenning en behandeling om de levenskwaliteit te verbeteren.⁵

Wat is lipoedeem en hoe veroorzaakt het gezwollen benen en beïnvloedt het vetweefsel?

Lipoedeem is een stoornis in de vetverdeling die voornamelijk de onderkant van het lichaam treft, waaronder heupen, dijen, onderbenen en soms de armen. Het wordt gekenmerkt door een abnormale ophoping van onderhuids vetweefsel, wat leidt tot een onevenredige vergroting van de aangedane gebieden. In tegenstelling tot vetophoping bij obesitas is het vet bij lipoedeem vaak resistent tegen dieet en lichaamsbeweging, waardoor traditionele methoden voor gewichtsverlies meestal niet effectief zijn.

Een ander kenmerk van lipoedeem is de uitgesproken pijn in de gebieden waar vet zich ophoopt — een belangrijk verschil met gewone obesitas. De intensiteit van de pijn varieert sterk van persoon tot persoon, en kan variëren van licht ongemak tot ernstige, soms invaliderende episodes die onvoorspelbaar kunnen optreden.

De aandoening komt bijna uitsluitend voor bij vrouwen en wordt vaak uitgelokt of verergerd door hormonale veranderingen zoals puberteit, zwangerschap en menopauze. Dit wijst op een hormonale invloed op het ontstaan van de ziekte.

Het meest kenmerkende aspect van lipoedeem is de abnormale ophoping van vetweefsel in de onderhuidse laag. Dit omvat hypertrofie (vergroting) en hyperplasie (vermeerdering) van vetcellen die ongevoelig zijn voor conventionele afslankmethoden. Deze vetophoping is anders dan bij gewone obesitas. Bindweefsel in de aangedane gebieden zorgt voor structuur en elasticiteit, maar afwijkingen of verlies van elastische vezels kunnen bijdragen aan lymfatische disfunctie, vaatveranderingen en de ontwikkeling van oedeem en fibrose bij mensen met lipoedeem. Deze afwijkende vetophoping veroorzaakt meerdere gezondheidsproblemen:

• Belemmering van het lymfestelsel: Het lymfestelsel, dat verantwoordelijk is voor het afvoeren van overtollig vocht en afvalstoffen uit het weefsel, is vaak aangetast bij lipoedeem. Druk van het overtollige vet en structurele veranderingen verminderen de lymfestroom. Lymfevaten transporteren lymfevloeistof, en verstoring van deze functie kan leiden tot zwelling.
• Secundair lymfoedeem (lipo-lymfoedeem): Slechte lymfedrainage kan leiden tot ophoping van lymfevloeistof in de aangedane gebieden, wat resulteert in secundair lymfoedeem, ook wel lipo-lymfoedeem genoemd. Dit verergert zwelling, ongemak en mobiliteitsproblemen.
• Ontstekingen en fibrose: Chronische ontsteking in het vetweefsel draagt bij aan fibrose (littekenvorming) en verdere verstoring van de lymfefunctie.

Inzicht in deze mechanismen is essentieel om effectieve behandelstrategieën voor lipoedeem te ontwikkelen en complicaties te voorkomen.

Symptomen van lipoedeem

Lipoedeem vertoont een duidelijk patroon van symptomen dat het onderscheidt van andere aandoeningen waarbij vetophoping voorkomt. Belangrijke symptomen zijn:^{2, 4-5}

• Symmetrische zwelling: Een kenmerk is de symmetrische verdeling van vet in de onderste ledematen (benen, kuiten, dijen, heupen) en soms ook in de bovenarmen. De handen en voeten blijven meestal gespaard.
• Pijn en gevoeligheid: Een kenmerk van lipoedeem is uitgesproken pijn in de gebieden waar vet zich ophoopt – een belangrijk verschil met gewone obesitas. De intensiteit van de pijn verschilt sterk per persoon, en kan variëren van licht ongemak tot ernstige, soms invaliderende aanvallen die onvoorspelbaar kunnen optreden.
• Gemakkelijk blauwe plekken: Mensen met lipoedeem krijgen vaak snel blauwe plekken door kwetsbaarheid van bloedvaten of zwakte van haarvaten.
• Verandering in textuur: De huid en het onderliggende weefsel kunnen knoestig of hobbelig aanvoelen. In latere stadia kan de huid een putjes- of sinaasappelhuidstructuur krijgen (peau d’orange).
• Zwaartegevoel en vermoeidheid: Veel mensen met lipoedeem ervaren een gevoel van zwaarte en vermoeidheid in hun ledematen, wat het dagelijks functioneren bemoeilijkt.
• Gewrichtspijn: Pijn in de gewrichten, vooral in de knieën en enkels, komt vaak voor.
• Hormonale gevoeligheid: Hormonale schommelingen, zoals tijdens de menstruatie of zwangerschap, kunnen de symptomen verergeren.

Naarmate lipoedeem vordert in verschillende stadia, kunnen de symptomen ernstiger en ingrijpender worden.

Het stadiëringssysteem, van stadium 1 (normaal huidoppervlak met vergroot onderhuids weefsel) tot stadium 4 (ernstige misvormingen met grote overhangende vetmassa’s), helpt bij het stellen van de diagnose en het opstellen van een behandelplan.

Diagnose van lipoedeem: Lipoedeem wordt vaak verkeerd gediagnosticeerd

Het diagnosticeren van lipoedeem is lastig door overlappende symptomen met andere aandoeningen, wat regelmatig leidt tot een verkeerde diagnose. Lipoedeem wordt vaak verward met obesitas, lymfoedeem, chronische veneuze insufficiëntie of andere stoornissen in de vetverdeling.

Om lipoedeem nauwkeurig te diagnosticeren gebruiken zorgprofessionals een uitgebreide benadering, waaronder:⁵

• Uitgebreide medische voorgeschiedenis: Het evalueren van je symptomen, het begin ervan, familiegeschiedenis en hormonale factoren.
• Lichamelijk onderzoek: Beoordeling van vetverdeling, huidtextuur, gevoeligheid en de aanwezigheid van blauwe plekken. Het Stemmer-teken (het onvermogen om de huid van de tweede teen op te tillen) kan helpen lipoedeem te onderscheiden van lymfoedeem, omdat dit teken meestal negatief is bij lipoedeem.
• Uitsluiten van andere aandoeningen: Andere oorzaken van zwelling en vetophoping moeten worden uitgesloten, zoals lymfoedeem (via lymfescintigrafie indien nodig), veneuze insufficiëntie (met behulp van echografie) en schildklierproblemen.
• Beeldvorming: MRI-scans kunnen gedetailleerde beelden geven van het onderhuidse vet en helpen om de unieke patronen en eigenschappen van vetweefsel bij lipoedeem te identificeren.

Vroege diagnose en geschikte behandeling zijn essentieel om complicaties te voorkomen en je levenskwaliteit te verbeteren.^2-3

Oorzaken en risicofactoren van lipoedeem

De exacte oorzaak van lipoedeem is nog onbekend, maar huidig onderzoek suggereert dat een combinatie van genetische, hormonale en omgevingsfactoren een rol speelt.^1,2

• Genetica: Een familiegeschiedenis van lipoedeem is een belangrijke risicofactor, wat wijst op een genetische aanleg.⁵
• Hormonen: Vrouwelijke hormonen, met name oestrogeen, zouden een grote rol spelen bij de ontwikkeling en het verloop van lipoedeem. Dit verklaart waarom lipoedeem vooral vrouwen treft en vaak optreedt of verergert tijdens hormonale veranderingen.⁵
• Andere factoren: Hoewel lipoedeem niet wordt veroorzaakt door een slecht dieet of gebrek aan lichaamsbeweging, kunnen gewichtstoename en obesitas de symptomen verergeren. Meer dan de helft van de mensen met lipoedeem heeft een BMI hoger dan 35⁵, maar obesitas is niet de oorzaak van lipoedeem. Daarnaast kunnen aandoeningen zoals chronische veneuze insufficiëntie bijdragen aan de ontwikkeling of verergering van lipoedeem.⁵

Lipoedeem is dus niet simpelweg een gevolg van obesitas, hoewel de twee aandoeningen vaak samen kunnen voorkomen.⁵

Gerelateerde aandoeningen

Lipoedeem komt vaak voor samen met andere medische aandoeningen, wat het beheer ervan kan bemoeilijken en de levenskwaliteit kan beïnvloeden. Veelvoorkomende gerelateerde aandoeningen zijn onder andere

• Chronische veneuze insufficiëntie (CVI): Verminderde bloedstroom in de aderen kan zwelling en ongemak in de benen verergeren.²
• Lymfoedeem (Lipo-lymfoedeem): Zoals eerder besproken, kan secundair lymfoedeem ontstaan door een aangetast lymfestelsel.⁵⁻⁶
• Gewrichtspijn en artrose: Verhoogde belasting op de gewrichten als gevolg van overgewicht en veranderde lichaamshouding kan leiden tot gewrichtspijn en artrose.⁵
• Mentale gezondheidsproblemen: Chronische pijn, onzekerheid over je lichaam en sociale stigma kunnen bijdragen aan depressie, angst en andere psychische klachten.⁵
• Andere vetweefselstoornissen: Lipoedeem kan soms overlappen met andere zeldzame vetweefselstoornissen, waardoor een juiste diagnose moeilijker wordt.⁵

Hoewel lipoedeem meestal de onderste ledematen treft, kan het in gevorderde stadia ook het bovenlichaam aantasten, waaronder de romp en armen.

Een allesomvattende aanpak die zowel lipoedeem als de bijbehorende aandoeningen aanpakt, is cruciaal voor een effectieve behandeling.

Beheer en behandelingsopties

Hoewel er momenteel geen genezing is voor lipoedeem, kunnen verschillende behandelingsopties je helpen om de symptomen te beheersen en je levenskwaliteit te verbeteren.¹⁻⁴,⁶ De doelen van de behandeling zijn het verminderen van pijn, verbeteren van mobiliteit, het voorkomen van complicaties en het bevorderen van het algemene welzijn.

Conservatieve behandelingen:

• Compressietherapie: Het dragen van compressiekleding (kousen, mouwen) kan zwelling verminderen, de bloedcirculatie verbeteren en pijn verlichten.¹,³,⁵⁻⁶
• Manuele lymfedrainage (MLD): Het beheersen van vochtretentie is een belangrijk doel van de behandeling. Zachte massagetechnieken stimuleren het lymfestelsel en verminderen zwelling.⁵⁻⁶ Medicatie die oedeem vermindert, kan ook het lymfevervoer ondersteunen.
• Beweging en fysiotherapie: Lichaamsbeweging met lage impact (zoals zwemmen of fietsen) en fysiotherapie verbeteren de spierkracht, doorbloeding en mobiliteit.⁵⁻⁶
• Gewichtsbeheersing: Hoewel lipodeemvet vaak resistent is tegen traditionele methoden zoals dieet en beweging—vooral in de aangetaste gebieden—ervaren veel mensen toch positieve effecten van het bereiken en behouden van een gezond gewicht. Gewichtsverlies vermindert het lipodeemvet zelf misschien niet veel, maar het kan ontstekingen verminderen, de belasting op het lymfesysteem verlichten en de mobiliteit en levenskwaliteit verbeteren.⁵
• Voedingsaanpassingen: Een gezond voedingspatroon is belangrijk bij het beheersen van lipodeemsymptomen en voor de algemene gezondheid. Een ontstekingsremmend dieet kan bij sommige mensen helpen om ontstekingen en pijn te verminderen.⁸

Chirurgische behandelingen:

• Liposuctie: Gespecialiseerde liposuctietechnieken, zoals water-assisted liposuctie (WAL) of tumescente liposuctie, kunnen lipodeemvet verwijderen en pijn, zwelling en mobiliteit verbeteren.¹,⁷ Liposuctie wordt meestal overwogen bij mensen met ernstigere symptomen die niet voldoende hebben gereageerd op conservatieve behandelingen. Deze procedure is bedoeld om vet te verwijderen dat niet reageert op andere therapieën.
• Bariatrische chirurgie: Bij mensen met gelijktijdige obesitas kan bariatrische chirurgie worden overwogen om aanzienlijk gewichtsverlies te bereiken en de algehele gezondheid te verbeteren.⁵

De keuze van behandeling hangt af van de ernst van de symptomen, het stadium van lipodeem en de individuele kenmerken van de patiënt. Een multidisciplinaire aanpak met artsen, therapeuten, voedingsdeskundigen en psychologen wordt vaak aanbevolen.

Als je begeleiding zoekt, begrijpen de experts bij Yazen de complexiteit van lipodeem en kunnen ze je persoonlijk ondersteunen met strategieën voor gewichtsbeheersing.

Levenskwaliteit en lipoedeem

Lipoedeem kan een grote invloed hebben op je levenskwaliteit.³ Chronische pijn, zwelling, beperkte mobiliteit en zorgen over je lichaamsbeeld kunnen leiden tot:

• Fysieke beperkingen: Moeite met dagelijkse activiteiten, verminderde mobiliteit en vermoeidheid.
• Emotionele stress: Depressie, angst, een laag zelfbeeld en sociale isolatie.⁵,⁸
• Sociale stigma: Onbegrip over lipoedeem kan gevoelens van schaamte en ongemak veroorzaken.⁵,⁸

Het is belangrijk dat je als persoon met lipoedeem een uitgebreide zorg krijgt die zowel de fysieke als emotionele aspecten van de aandoening aanpakt.⁶ Steungroepen, begeleiding en patiënteneducatie kunnen je helpen om beter om te gaan met de uitdagingen van lipoedeem en je welzijn te verbeteren.³

Daarnaast biedt Yazen hulp bij gewichtsbeheersing en ondersteuning om jou te helpen je gezondheidsdoelen te bereiken.

Vervulling van het leven – omgaan met de uitdagingen van lipoedeem

Lipoedeem is een uitdagende chronische aandoening die zowel je fysieke als emotionele welzijn beïnvloedt. Vroege diagnose, een juiste differentiële diagnose en een uitgebreide, voortdurende behandeling zijn essentieel om symptomen te verlichten, complicaties zoals chronische pijn, mobiliteitsproblemen en vaatproblemen (waaronder spataderen) te voorkomen of te beperken. Een multidisciplinaire aanpak waarbij zorgverleners, therapeuten, voedingsdeskundigen en professionals in de geestelijke gezondheidszorg betrokken zijn, wordt vaak aanbevolen om zowel het fysieke als mentale welzijn te ondersteunen en zo de levenskwaliteit te verbeteren.² ⁵

Door lipoedeem beter te begrijpen, de symptomen te herkennen en de juiste medische zorg te zoeken, kun je de controle nemen over je gezondheid en welzijn. Met de juiste ondersteuning en behandeling is het mogelijk om de uitdagingen van lipoedeem aan te pakken en een vervullend leven te leiden. Bij Yazen zijn we gespecialiseerd in het ondersteunen van mensen met uitdagingen rond gewichtsbeheersing.

‍

References

1. Aksoy et al. 2021. Cause and management of lipedema‐associated pain. Dermatologic Therapy, 34(1), 14364. https://doi.org/10.1111/dth.14364
2. Luta  et al. 2025. Clinical characteristics, comorbidities, and correlation with advanced lipedema stages: A retrospective study from a Swiss referral centre. PLoS ONE, 20(3): e0319099. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0319099
3. Bouillon et al. 2023.  Management of Lipedema Beyond Liposuction: A Case Study. Aesthetic Surgery Journal Open Forum, 5:1. https://doi.org/10.1093/asjof/ojad088
4. Katzer et al 2021. Lipedema and the Potential Role of Estrogen in Excessive Adipose Tissue Accumulation. International Journal of Molecular Sciences, 22(21), 11720. https://doi.org/10.3390/ijms222111720
5. Cifarelli et al. 2025. Lipedema: Progress, Challenges, and the Road Ahead. Obesity Reviews, EarlyView. https://doi.org/10.1111/obr.13953
6. Mortada et al. 2025. Lipedema: Clinical Features, Diagnosis, and Management. Archives of Plastic Surgery, 52(3), 185-196. https://doi.org/10.1055/a-2530-5875
7. Mortada et al. 2024. Safety and Effectiveness of Liposuction Modalities in Managing Lipedema: Systematic Review and Meta-analysis. Archives of Plastic Surgery, 51(5), 510-526. https://doi.org/10.1055/a-2334-9260
8. Kamamoto et al. 2025. Lipedema: exploring pathophysiology and treatment strategies – state of the art. Jornal Vascular Brasileiro, 23. https://doi.org/10.1590/1677-5449.202400252

Disclaimer: Dit artikel is vertaald met behulp van AI. De Engelse versie is de originele versie. Bij twijfel prevaleert de Engelse tekst.