RIVM: Overgewicht in Nederland blijft stijgen – een uitdaging voor de volksgezondheid

Het RIVM publiceert elke vier jaar de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV), waarin ze vooruitblikken op de gezondheid van Nederland. Én gister werd de nieuwste editie gepresenteerd, waarin ze vooruitblikken naar 2050. Wat staat ons te wachten? Wat betekent dat voor de gezondheid van Nederlanders en de zorg in ons land? Een belangrijk onderwerp in het rapport is de toename van overgewicht en obesitas. Hoewel Nederlanders gemiddeld langer en gezonder leven dan andere Europeanen, blijft overgewicht een groeiend probleem. Het aantal mensen met overgewicht stijgt naar verwachting van 50% in 2022 naar 64% in 2050. Dit heeft grote gevolgen voor de volksgezondheid, waaronder een verhoogd risico op diabetes, hart- en vaatziekten en kanker.

‍Een zorgwekkende toename van overgewicht

De toename van overgewicht, in Nederland is alarmerend. Binnen 25 jaar zal het aantal Nederlanders met overgewicht stijgen van 50% naar een geschatte 64%. Deze trend begint al op jonge leeftijd, in 1990 had 17% van de 20-29-jarigen overgewicht, in 2020 was dit al 32%. 

Dit heeft verontrustende gevolgen voor de gezondheid op de lange termijn, overgewicht verhoogt het risico op ernstige ziekten zoals diabetes, hartziekten en kanker. Daarnaast maakt het mensen kwetsbaarder voor infecties. De pandemieën van de afgelopen jaren hebben duidelijk gemaakt hoe groot dit risico is, vooral voor mensen met obesitas. Om de groeiende impact van overgewicht op de volksgezondheid te beperken, is een brede aanpak dringend nodig.

‍Gezonder, maar niet gezond genoeg

Volgens het rapport wordt de leefstijl van Nederlanders zowel beter als slechter. We bewegen iets meer en eten wat gezonder, maar nog steeds voldoet minder dan de helft van de bevolking aan de voedingsrichtlijnen. De consumptie van groente, fruit en vis blijft te laag, terwijl die van suiker, zout en rood vlees te hoog is. Ook halen veel mensen de beweegrichtlijnen niet.

Dit heeft directe gevolgen: 14% van de totale ziektelast in Nederland wordt veroorzaakt door een ongezonde leefstijl. Dat maakt het belang van een gezonde leefstijl des te groter. Toch zijn gedragsveranderingen niet genoeg zonder aandacht voor omgevingsfactoren. Denk hierbij aan de beschikbaarheid van ongezonde voeding, prijzen van gezonde producten en de inrichting van wijken met voldoende beweegruimte.

Meer dan persoonlijke keuzes: de rol van de omgeving cruciaal voor gezond gedrag

Gezond leven begint bij onszelf, maar wordt sterk beïnvloed door onze omgeving. De toename van overgewicht laat zien dat het individuele verantwoordelijkheid alleen niet voldoende is. Het RIVM pleit voor een brede interventie, waarbij de voedsel- en leefomgeving centraal staan. Onderzoek toont aan dat onze omgeving een sterke invloed heeft op onze keuzes. Wijken met veel fastfoodketens en weinig groen hebben bijvoorbeeld meer inwoners met overgewicht. De overvloed aan (ultra)bewerkte producten, de lage prijs van ongezond voedsel en een gebrek aan veilige en aantrekkelijke plekken om te bewegen maken het moeilijk om gezonde keuzes te maken. Een integrale aanpak, die zowel de fysieke als sociale omgeving aanpakt, is essentieel om gezonde leefstijlen te bevorderen.

Toenemende druk op de zorg

De zorgsector staat al onder aanzienlijke druk, vooral door de vergrijzing. Mensen leven langer en hebben daardoor meer zorg nodig, terwijl het aantal medewerkers in de zorg juist afneemt. Waar het verminderen van die druk een prioriteit zou moeten zijn, laat het rapport zien dat de zorgvraag alleen maar groter wordt.

Vooral de huisartsenzorg staat voor grote uitdagingen. Analyses van de tijdsbesteding van huisartsen laten zien dat de vraag naar zorg voor alle diagnosegroepen zal toenemen. Stofwisselingsziekten, zoals diabetes, vormen hierbij een belangrijk aandachtspunt. De verwachte groei in overgewicht zal waarschijnlijk leiden tot een hogere prevalentie van diabetes, wat een extra belasting voor huisartsen betekent. Het rapport maakt duidelijk dat er ingrijpende maatregelen nodig zijn om de toenemende zorgvraag beheersbaar te houden.

Handelingsopties voor de gezondheidsuitdagingen

Om de verwachte uitdagingen in de zorg en volksgezondheid het hoofd te bieden, presenteert het rapport een reeks handelingsopties. Deze maatregelen zijn gericht op het voorkomen en beperken van de gevolgen van de geschetste problemen, zoals de toenemende druk op de zorg en de groeiende prevalentie van overgewicht en obesitas.

‍1. Meer focus op integrale preventie van overgewicht

Een gezonde leefstijl is onlosmakelijk verbonden met de sociale omgeving. Voor mensen in kwetsbare situaties kunnen factoren zoals schulden, een ongezonde woonomgeving en stress grote obstakels vormen.

Het rapport benadrukt dat een integrale aanpak noodzakelijk is om duurzame gedragsverandering te realiseren. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar voeding en beweging, maar ook naar de onderliggende sociale problemen. Pas wanneer deze problemen, zoals schulden of een ongunstige woonsituatie, in samenhang worden aangepakt, komt er ruimte om te werken aan een gezondere leefstijl. Lokale initiatieven van gemeentes, wijkwerkers en zorgverleners spelen hierbij al een belangrijke rol. Máár er is een bredere inzet nodig: waarbij samenwerking tussen verschillende ministeries op landelijk niveau essentieel is. Alleen zo kan integrale preventie bijdragen aan een structurele verbetering van de volksgezondheid op de lange termijn.

2. Laagdrempelig advies en hulp bij gezond leven

Een andere handelingsoptie die in het rapport wordt benoemd, is het creëren van toegankelijke plekken in wijken waar bewoners laagdrempelig advies kunnen krijgen over gezondheid. Deze plekken kunnen ook dienen als een middel om problemen vroegtijdig te signaleren, waardoor zowel de fysieke als mentale gezondheid van mensen verbeterd kan worden. Belangrijk hierbij is dat er ook aandacht is voor sociale kwesties zoals eenzaamheid of financiële zorgen, aangezien deze vaak hand in hand gaan met gezondheid. Bovendien kan de aanpak andersom werken: bijvoorbeeld door bij schuldhulpverlening en inkomensondersteuning ook aandacht te geven aan de gezondheid en gezondheidsvaardigheden van mensen. Dit draagt niet alleen bij aan de verbetering van de gezondheid, maar versterkt ook de bestaanszekerheid. Een betere gezondheid vergroot namelijk de kans op een betere inkomenspositie.

3. Investeren in een gezonde jeugd 

Zoals we al eerder uitlichtte, steeds meer jongeren hebben overgewicht op steeds jongere leeftijd. Met grote gezondheidsgevolgen op de lange termijn van dien. Hoewel de jeugd in het algemeen veerkrachtig is, is er nu actie nodig.

Het rapport onderstreept het belang van vroege interventie, vanaf de eerste levensjaren, om jongeren de juiste handvatten te bieden voor een gezonde leefstijl. Gezondheidsvaardigheden zouden een vast onderdeel van het onderwijs moeten zijn. Maar ook buiten het klaslokaal, zoals bij sportverenigingen en in het jeugdwerk, moeten jongeren worden ondersteund bij het maken van gezondere keuzes.

4. Aanpakken van de leefomgeving inclusief voedingsaanbod en reclame 

Commerciële belangen spelen een grote rol in ons ongezonde gedrag, waarbij bedrijven winst maken met producten die slecht voor onze gezondheid zijn. In een omgeving vol verleidingen is het moeilijk om gezonde keuzes te maken. Het rapport benadrukt dat een effectieve aanpak bestaat uit twee belangrijke elementen: enerzijds het invoeren van een (reclame)verbod voor ongezonde producten en anderzijds het financieel en praktisch aantrekkelijk maken van gezonde keuzes. Zo is het belangrijk om gezond gedrag, zoals sporten, bewegen en gezond eten, actief te stimuleren. Dit kan door het goedkoper maken van gezonde opties en door de omgeving zo in te richten dat deze meer uitnodigt tot gezond gedrag. Dit betekent onder andere minder verkooppunten van ongezonde voedingsmiddelen.

5. Inzetten van digitale middelen in de zorg 

Zorgverleners zullen altijd nodig blijven, maar om de zorg in de toekomst haalbaar te houden, zullen digitale middelen een steeds grotere rol spelen. Er zijn al tal van mogelijkheden: zo kunnen patiënten nu gemakkelijk online afspraken maken bij huisartsen of medisch specialisten, en veel mensen maken gebruik van door artsen gevalideerde platforms zoals thuisarts.nl. De toekomst biedt echter nog veel meer kansen. Naast e-healthtoepassingen zal de inzet van kunstmatige intelligentie (AI) door zowel zorgverleners als patiënten zelf steeds belangrijker worden, wat de zorg efficiënter en toegankelijker kan maken.

‍

Samenwerken voor een gezondere toekomst

De uitdagingen die het RIVM schetst zijn groot, maar de oplossingen liggen binnen handbereik. Het is duidelijk dat er een gezamenlijke inzet nodig is van zowel de overheid, zorgverleners, als de samenleving om overgewicht en obesitas effectief aan te pakken. Dit vereist een bredere visie, waarin gezondheid niet alleen gezien wordt als een persoonlijke verantwoordelijkheid, maar als een gedeelde uitdaging die vraagt om structurele veranderingen in zowel de fysieke als sociale omgeving. Door vroegtijdige interventie, het verbeteren van de leefomgeving, en het inzetten van digitale innovaties, kunnen we de volksgezondheid op de lange termijn daadwerkelijk verbeteren. 

‍

Het is tijd om de handen ineen te slaan en samen te werken aan een gezondere toekomst voor iedereen.

‍
Hier kun je het gehele rapport lezen: https://www.rivm.nl/nieuws/rivm-ziet-3-grote-uitdagingen-voor-volksgezondheid-en-zorg-in-2050